Schematherapie is een vorm van psychotherapie die zich richt op het identificeren en veranderen van diepgewortelde, disfunctionele patronen die ontstaan zijn in de kindertijd en die het dagelijks functioneren beïnvloeden.
Deze therapie wordt gebruikt bij de behandeling van eetstoornissen door maladaptieve schema’s aan te pakken die bijdragen aan het eetstoornisgedrag, zoals die welke betrekking hebben op zelfbeeld en emotieregulatie.
Door deze schema’s te herkennen en te veranderen, kunnen patiënten gezondere manieren ontwikkelen om met stress en emoties om te gaan, wat kan leiden tot een vermindering van eetstoornissymptomen en-gedragingen.
Schema modi omvatten moment-to-moment emotionele toestanden en copingresponsen die kunnen variëren afhankelijk van situaties en triggers. Deze modi zijn als een lens waardoor iemand de wereld ziet en reageert op stressvolle gebeurtenissen. Bijvoorbeeld, de “Verlaten/Verwaarloosde Kind” modus kan ervaren worden door iemand die zich in tijden van stress eenzaam en ongewenst voelt, wat kan leiden tot ongezond eetgedrag als een vorm van zelftroost. Door deze modi te herkennen en aan te pakken, helpt schematherapie individuen om op gezondere wijzen te reageren.
De vijf basisbehoeften in schematherapie omvatten veiligheid en stabiliteit, ervaringen van liefde en verbinding, vrijheid om behoeften en emoties uit te drukken, autonomie en het gevoel competent en gewaardeerd te zijn. Het niet vervullen van deze behoeften kan leiden tot de ontwikkeling van maladaptieve schema’s.
Volgens Joshua, P., Lewis, V., Kelty, S., & Boer, D. (2023) in Cognitive Behaviour Therapy, is schematherapie effectief in het verminderen van symptomen en gedragingen van eetstoornissen bij volwassenen, vooral bij diegenen die kampen met ernstige en langdurige vormen.
Deze bevindingen onderstrepen het belang van schematherapie als een waardevolle behandeloptie voor eetstoornissen, door het aanpakken van de onderliggende psychologische patronen die bijdragen aan de stoornis.
Wat is schematherapie?
Schematherapie is een integratieve vorm van psychotherapie, ontwikkeld door Jeffrey Young, die traditionele cognitieve gedragstherapie combineert met elementen uit de psychoanalytische en experiëntiële therapieën zoals hechtings-, gestalt-, en relationele therapieën.
Deze therapie richt zich op het identificeren en veranderen van diepgewortelde maladaptieve schema’s – emotionele en cognitieve patronen ontstaan in de kindertijd – die basisbehoeften niet vervullen en leiden tot disfunctionele gedragspatronen en relaties in het volwassen leven.
Schematherapie werkt door het helpen van individuen om hun schema’s te herkennen, te begrijpen hoe deze hun leven beïnvloeden, en vervolgens te werken aan het vervangen van deze schema’s door gezondere alternatieven, met als doel het bevorderen van genezing en verbeterde copingvaardigheden.
Het is een vorm van psychotherapie die specifiek gebruikt wordt om persoonlijkheidsstoornissen en chronische DSM-as-I-aandoeningen te behandelen, vooral bij patiënten die niet reageren op of terugvallen na traditionele therapieën.
Schematherapie focust op de vroege jeugdervaringen die aan de basis liggen van deze maladaptieve schema’s en streeft ernaar individuen te helpen deze te veranderen, waardoor hun vermogen om aan hun basisbehoeften te voldoen en gezondere relaties te onderhouden, wordt verbeterd.
Is schematherapie een vorm van psychotherapie?
Psychotherapie is een behandelvorm gericht op het verbeteren van iemands mentale gezondheid door het aanpakken van psychologische problemen. Schematherapie, een vorm van psychotherapie, combineert elementen uit verschillende therapeutische benaderingen zoals cognitieve, gedragsmatige, gestalt- en hechtingstherapie.
Deze integratieve aanpak richt zich op het adresseren van diepgewortelde, maladaptieve patronen van gedachten en overtuigingen die bijdragen aan mentale gezondheidsproblemen. Door te werken aan het vervangen van ongezonde schema’s met adaptieve, streeft schematherapie ernaar individuen te helpen hun emotionele welzijn te verbeteren en hen beter te laten navigeren in relaties en dagelijks functioneren.
Wat zijn de 4 schema modi?
De 4 schema modi in schematherapie zijn de onderstaande.
- Gezonde Volwassen Modus: Vertegenwoordigt het uitvoeren van passende acties, het nemen van verantwoordelijkheid, het maken van gezonde keuzes, het nastreven van bevredigende relaties en het onderhouden van verplichtingen. Deze modus helpt individuen om op een evenwichtige manier aan hun behoeften te voldoen.
- Aangeboren Kind Modi: Omvat verschillende emotionele staten uit de kindertijd, zoals zich eenzaam, verlaten, misbruikt, boos, impulsief of gelukkig voelen. Deze modi vertegenwoordigen de ongefilterde emotionele ervaringen en behoeften van het kind.
- Disfunctionele Coping Modi: Deze categorie omvat strategieën die individuen gebruiken om met pijn om te gaan, zoals zich conformerend, vermijdend of overcompenserend gedragen. Deze modi zijn pogingen om emotioneel overleven te waarborgen, maar zijn op de lange termijn niet effectief of gezond.
- Disfunctionele Ouder Modi: Bestaan uit geïnternaliseerde stemmen of houdingen die kritisch of veeleisend zijn. Deze modi weerspiegelen de punitieve en veeleisende interne stemmen die individuen hebben overgenomen van hun ouders of verzorgers.
Volgens Yakın, Grasman, & Arntz (2020) in “Behaviour research and therapy”, zijn schema modi, zoals de Gezonde Volwassene en Kwetsbare Kind, centraal in het veranderingsproces bij persoonlijkheidsstoornissen en functioneren, waarbij de Zelfvergrotende mogelijk een specifiek veranderingsmechanisme voor schematherapie weerspiegelt.
1. Gezonde Volwassen Modus
Gezonde Volwassen Modus (Healthy Adult Mode) is een psychologische staat die volwassenheid en evenwicht belichaamt, waarbij iemand in staat is effectief te functioneren op emotioneel, cognitief en gedragsmatig niveau.
Deze modus omvat het vermogen om op een gezonde manier met uitdagingen om te gaan, waardoor individuen veerkrachtiger en functioneler worden. Het vertegenwoordigt kernkwaliteiten zoals emotionele stabiliteit en het vermogen om moeilijkheden op een constructieve wijze te navigeren.
Het doel is het versterken van het zelf, waardoor men in staat is om zichzelf en zijn omgeving op een evenwichtige manier te benaderen.
2. Aangeboren Kind Modi
Aangeboren Kind Modi (Innate Child Modes) zijn aangeboren emotionele toestanden en reactiepatronen die significant de gedragingen en ervaringen in de volwassenheid beïnvloeden. Ze omvatten verschillende subtypes, zoals de kwetsbare, verlaten, misbruikte, boze, impulsieve en ongedisciplineerde kindmodi.
Deze modi weerspiegelen vroege, onvervulde behoeften en onopgeloste kwesties uit de kindertijd, en spelen een belangrijke rol in hoe individuen reageren op stressoren en uitdagingen. Ze zijn gebaseerd op schema’s, die refereren aan de diepgewortelde overtuigingen en ervaringen die de emotionele toestanden en gedragingen vormgeven.
Innate Child Modes representeren de onbewuste, kinderlijke manieren van reageren die voortkomen uit het verleden en beïnvloeden hoe iemand zich voelt en gedraagt in het heden.
3. Disfunctionele Coping Modi
Disfunctionele Coping Modi (Maladaptive coping modes) zijn manieren waarop individuen reageren op stress of triggers op een wijze die negatief uitpakt op lange termijn. Deze modi omvatten vermijding, overcompensatie en overgave. Vermijding houdt in dat men fysiek of emotioneel ontsnapt om triggers te vermijden. Overcompensatie betekent het tegenovergestelde gedrag vertonen om triggers te neutraliseren, vaak door excessief gedrag zoals overmatig zoeken naar goedkeuring.
Overgave omvat het accepteren van mistreatment of zichzelf in benarde situaties plaatsen, vaak door het vermijden van confrontatie. Deze copingstijlen activeren en versterken negatieve schema’s, wat persoonlijke groei hindert.
Ze kunnen aanvankelijk de pijn verminderen, maar versterken op de lange termijn de negatieve schema’s en belemmeren emotionele ontwikkeling. Het herkennen en aanpakken van deze maladaptieve copingmodi is cruciaal in therapie om gezondere manieren te ontwikkelen voor het omgaan met uitdagende situaties.
4. Disfunctionele Ouder Modi
Disfunctionele Ouder Modi (Maladaptive parent modes) zijn interne schema’s gebaseerd op vroege ervaringen, waarbij individuen kritische of veeleisende houdingen tegenover zichzelf internaliseren. Deze modi omvatten denk- en gedragspatronen die mensen aannemen, vaak gekenmerkt door een bestraffende modus, waarbij men gelooft straf te verdienen.
Dit leidt tot zelfmisbruikend gedrag, waarbij behoeften aan liefde en acceptatie niet worden vervuld. Maladaptieve oudermodi beïnvloeden hoe men de wereld ziet en met anderen omgaat, vaak met een hoge prioriteit voor het handhaven van deze interne kritische stemmen.
Ze manifesteren zich in moeilijkheden om emoties te uiten en kunnen in therapie worden aangepakt door te reflecteren op deze ‘stemmen’ en hoe ze de perceptie van en interactie met de wereld beïnvloeden.
Wat zijn de 5 behoeften van schematherapie?
De 5 kernbehoeften in schematherapie zijn de volgende.
- Veiligheid en bescherming: Dit behelst het gevoel veilig en beschermd te zijn, vrij van angst en mishandeling. Het gaat om het recht op een veilige omgeving waarin men zich kan ontwikkelen zonder bedreigd te worden. Dit is essentieel voor het vormen van vertrouwen en het verminderen van angst en onzekerheid.
- Acceptatie en liefde: Dit omvat de behoefte aan acceptatie, liefde en het gevoel gewaardeerd en gerespecteerd te worden. Het is cruciaal dat individuen zich geliefd en ondersteund voelen, wat leidt tot een gezonde emotionele ontwikkeling en het vermogen om positieve relaties te vormen.
- Autonomie en competentie: Deze behoefte draait om het vermogen om onafhankelijk te zijn en eigen keuzes te maken. Het gaat ook over het gevoel competent en in staat te zijn om uitdagingen aan te gaan. Het ontwikkelen van deze vaardigheden is fundamenteel voor het opbouwen van zelfvertrouwen en zelfrespect.
- Vrijheid van expressie: Dit betreft het recht en de mogelijkheid om gevoelens, behoeften en gedachten uit te drukken zonder angst voor afwijzing of kritiek. Het moedigt spontaniteit en creativiteit aan, wat essentieel is voor persoonlijke groei en het ontwikkelen van een uniek zelf.
- Realistische grenzen: Dit gaat over het leren stellen en respecteren van grenzen, zowel van zichzelf als van anderen. Het helpt bij het ontwikkelen van een gevoel van verantwoordelijkheid, respect voor anderen en het vermogen om gezonde relaties te onderhouden.
Deze behoeften staan centraal in schematherapie en helpen individuen bij het overwinnen van maladaptieve schema’s door het vervullen van deze essentiële menselijke behoeften, wat leidt tot een gezonder en meer vervuld leven.
Hoe wordt schematherapie ingezet om eetstoornissen te behandelen?
Schematherapie wordt ingezet bij de behandeling van eetstoornissen door het identificeren en aanpakken van onderliggende schema’s die bijdragen aan disfunctioneel eetgedrag. Deze therapie helpt individuen hun onvervulde behoeften te herkennen en gezondere manieren te ontwikkelen om hiermee om te gaan, waardoor de afhankelijkheid van eetstoornisgedrag als copingmechanisme vermindert.
De aanpak richt zich op het bewerken van maladaptieve schema’s en modi, het bevorderen van emotionele regulatie en het ontwikkelen van adaptievere copingstrategieën.
Groepsschematherapie voor eetstoornissen (ST-E-g), zoals onderzocht door Simpson, S., Morrow, E., Vreeswijk, M., & Reid, C. (2010) in Frontiers in Psychology, toonde aan dat het de ernst van eetstoornissen, de ernst van globale schema’s, schaamte en angstniveaus bij deelnemers significant verminderde, met meer dan 60% verbetering bij de follow-up.
Deze therapievorm omvat het werken in groepen om individuen te helpen hun emoties veilig te uiten, valide relaties te ontwikkelen en gezondere manieren te leren om met distress om te gaan, waardoor het een effectieve methode is voor het behandelen van eetstoornissen door het aanpakken van de kernproblemen.
Is schematherapie effectiever dan CGT in het behandelen van eetstoornissen?
Schematherapie heeft potentie getoond als mogelijk effectievere behandeling dan Cognitieve Gedragstherapie (CGT) voor eetstoornissen. Deze benadering richt zich op het aanpakken van diepgewortelde maladaptieve schema’s die bijdragen aan de psychopathologie van de stoornis.
Door emotionele behoeften direct aan te spreken en te werken aan het veranderen van deze langdurige patronen, biedt schematherapie een unieke aanpak die bijzonder waardevol kan zijn voor individuen met eetstoornissen. Deze stoornissen, vaak chronisch en ernstig van aard, stellen unieke uitdagingen die niet altijd volledig worden aangepakt door CGT.
Schematherapie biedt een meer omvattende benadering die potentieel beter afgestemd is op de complexe aard en de onderliggende emotionele kwesties van eetstoornissen. Onderzoek, zoals de studie van Carter, J., McIntosh, V., Jordan, J., Porter, R., Frampton, C., & Joyce, P. (2013) gepubliceerd in het Journal of Affective Disorders, suggereert dat schematherapie een effectief alternatief kan bieden met vergelijkbare effectiviteit als CGT voor depressie, een veelvoorkomend comorbide probleem bij eetstoornissen.
Dit onderstreept het potentieel van schematherapie als een waardevolle therapeutische optie, niet alleen voor depressie maar ook voor het breder spectrum van eetstoornissen, door het aanbieden van een systematische en diepgaande benadering voor het verbeteren van de levenskwaliteit van patiënten door het adresseren van de kernproblemen die bijdragen aan de stoornis.
Hoe lang duurt een schematherapie behandeling?
De duur van een schematherapie behandeling ligt doorgaans tussen de 12 en 24 maanden. Deze therapie richt zich op het identificeren en veranderen van diepgewortelde negatieve schema’s die een significante invloed hebben op iemands mentale gezondheid.
De lengte van de behandeling varieert en hangt af van verschillende factoren zoals de ernst van de problematiek en hoe individuen op de therapie reageren. Over het algemeen helpt een consistente behandeling van een jaar of langer individuen om merkbare verbeteringen in hun mentale gezondheid te ervaren.
Resultaten kunnen echter variëren, waarbij sommigen sneller vooruitgang boeken dan anderen. Schematherapie is vooral voordelig voor mensen die worstelen met hardnekkige mentale gezondheidsproblemen en biedt een kader voor langdurige verandering.
Wat zijn de nadelen van schematherapie voor eetstoornissen?
De nadelen van schematherapie omvatten de volgende aspecten. Schematherapie vereist tijd en betrokkenheid, omdat het veranderen van diepgewortelde patronen en gedachten uitdagend is. Dit type therapie richt zich op het verkennen en aanpakken van onvervulde emotionele behoeften en traumatische ervaringen uit het verleden, wat voor individuen oncomfortabel kan zijn.
Het is relatief nieuw en niet zo uitgebreid getest als sommige andere vormen van therapie, waardoor er geen garantie op succes is. Schematherapie gaat uit van de premisse dat veel psychische problemen voortkomen uit onlogische en irrelevante gedachtepatronen die in de jeugd zijn ontstaan, wat niet universeel als geldig wordt beschouwd.
Het benadrukt de noodzaak voor individuen om hun eigen patronen te herkennen en de verantwoordelijkheid te nemen voor het aanbrengen van verandering, wat in sommige gevallen, zoals bij persoonlijkheidsstoornissen, een extra uitdaging kan zijn.
Deze therapievorm is niet voor iedereen aantrekkelijk, vooral niet voor diegenen die op zoek zijn naar een snelle oplossing voor hun problemen. Het vereist een actieve deelname en het aangaan van discussies over mogelijk ongemakkelijke onderwerpen, wat niet iedereen aanspreekt. Ondanks de voordelen, moeten deze nadelen en beperkingen in overweging worden genomen bij het kiezen van schematherapie als therapeutische benadering.
